CƏHƏNNƏMDƏKİ PEŞMANCILIQ

CƏHƏNNƏMDƏKİ PEŞMANCILIQ

“O od, uzaq məsafədən onları gorəndə, onlar onun qəzəbli səsini və uğultusunu eşidərlər. (“Furqan”, 25/12)”.

İnkarcıların cəhənnəmi gorəndə yaşadıqları peşmancılıq

Hesab gunu butun insanlar bir yerə yığışacaq. Hesablarının muəyyən olunmasından sonra inkar edənlər qruplar halında cəhənnəmə aparılacaqlar. Bu qələbəliyin arasında tarix boyu Allahın varlığını və dinini inkar etmiş, Allahın ayələrinə qarşı təkəbbur gostrəmiş və uz dondərmiş hər kəs olacaq. Aralarında dunyada ikən ozlərini zəngin sayan, insanlar arasında etibar qazanan insanlar da tapılacaq. Lakin bu insanlar dunyada onları qurtaracağını zənn etdikləri nəsnələrin o gun hec bir faydası olmadığının şahidi olacaqlar. Quranda butun inkar edənlərin alcaldılaraq cəhənnəmə tərəf aparılacaqları xəbər verilmişdir. Cəhənnəmin qapısına gələndə isə qapıda duran novbətcilər gunahlarını onlara bir dəfə də etiraf etdirəndən sonra butun inkar edənləri icəri salacaq və cəhənnəmin qapılarını arxalarınca bağlayacaqlar. Quranda inkar edənlərin cəhənəmə aparılmaları haqda belə deyilir:

“Kafirlər dəstə-dəstə cəhənnəmə suruklənəcəklər. Onlar ora gələndə onun qapıları acılacaq və oranın gozətciləri onlara deyəcəklər: “Məgər sizə oz icərinizdən Rəbbinizin ayələrini sizə oxuyan və bu gununuzə qovuşacağınızı xəbər verən peyğəmbərlər gəlməmişdi?”. Onlar “bəli, gəlmişdir” deyərlər. Lakin “əzab” sozu kafirlər ucun haqq oldu! Onlara deyiləcək: “İcərisində əbədi qalacağınız cəhənnəmin qapılarından daxil olun!”. Təkəbburlulərin yeri necə də pisdir! (“Zumər”, 39/71-72)”.

“Budur sizə əzab, yer uzundə haqsız olaraq fərəhlənib qurrələndiyinizə gorə! Əbədi qalacağınız cəhənnəmin qapılarından daxil olun! Təkəbburlulərin yeri nə pisdir! (“Mumin”, 40/75-76)”.

Bu insanların arasında dunya həyatında Allahın əzabı və cəhənnəmlə qarşılaşacaqlarını bilmədiyini deyə biləcək bircə nəfər də yoxdur. Cunki Allah sonsuz ədaləti ilə insanları dunyada ikən tənbeh edən, onları qəflətdən oyandıran bir şəxs gondərərək, onlara Oz varlığını, hesab gununu, cənnəti, cəhənnəmi xatırlatmışdır. Buna gorə də inkar edənlərin hamısı cəhənnəm əzabını haqlı olaraq qazandıqlarını təsdiq edəcəklər. Axı dunyada ikən bildirildiyi halda, qururlanmışlar və onları yaradan Allaha bilə-bilə qulluq etməmişlər. Və bunun əvəzində də Allah bu insanların cəhənnəmə boynu bukuk girəcəklərini bildirmişdir:

“...Həqiqətən də Mənə ibadət etməkdə təkəbbur gostərənlər zəlil bir halda cəhənnəmə girəcəklər. (“Mumin”, 40/60)”.

Bu insanların bir qismi dunyada ozlərinin cox guclu olduqlarını gormuşlər və buna gorə də usyan etmişdilər. Sahib olduqları gucun onları hər cur təhlukədən qoruyacağını zənn etmişdilər. Nə vaxt da onlara cəhənnəmin varlığı, bu dunyada Allahın razılığını qazanmaq ucun yaşamağın vacibliyi, axirətdə cənnət yurdunu istəmələri və Allahın “Qəhhar” (qəhr edən) sifəti xatırladılsa, belə demişdilər:

“Dediklərimiz sozlərə gorə Allah bizi bir cəzalandıraydı gorək!”. “Cəhənnəm onlar ucun bəsdir, onlar oraya girəcəklər. Nə pis bir donuş yeri! (“Mucadələ”, 58/8)”.

Usyanlarının əvəzində cəhənnəmin qapılarından icəri salınacaqlar və bir də hec vaxt həmin qapılardan kənara cıxmalarına icazə verilməyəcək. Atəşi gordukləri an inkarcılar etdiklərinə gorə bir də cox peşman olacaqlar. Quranda bildirildiyi kimi, cəhənnəmdən hec curə qacış yolu olmadığını başa duşəcəklər:

“Gunahkarlar cəhənnəm odunu gorən kimi oraya duşəcəklərini biləcəklər. Onlar oradan bir xilas yolu tapa bilməyəcəklər. (“Kəhf”, 18/53)”.

Dunya həyatında başa duşmək istəmədikləri hər şeyi aydın gorəcəklər. Butun həyatlarını əbəs bir məqsəd uğrunda kecirdiklərini, bir az kecici mənfəət uğrunda sonsuz həyatlarını əzabda kecirəcəklərini başa duşəcəklər.

Dunyada yaşadıqları bir necə on illiyi cox uzun zənn etmiş və buna gorə də axirəti fikirləşməmişdilər. Burada acizliklər və noqsanlara gorə hec vaxt rahat olmayan bir ruh halını yaşamağı noqsansız, hec bir qusuru olmayan, yorğunluq, aclıq kimi fiziki vəziyyətlərin də olmadığı, mukəmməl nemətlərlə dolu cənnətdə boyuk səadət icərisində yaşamaqdan ustun tutmuşdular. Amma cəhənnəmin qapılarından icəri daxil olandan sonra daha geriyə qayıtmaq imkanlarının olmadığını başa duşəcəklər. Bu səbəbdən də dunyada sahib olduqları hər şeyi fidyə kimi təklif edərək, əzabdan qurtulmağa calışacaqlar. Quranda onların bu nəticəsiz səyləri barədə deyilir:

“...Ona qulaq asmayanlar isə yer uzundəkilərin hamısı və bir o qədəri də onların olsa və canlarını qurtarmaq ucun bunu versələr belə, onlar ucun bəd haqq-hesab olacaqdır. Onların varacaqları yer cəhənnəmdir. Nə pis bir yataqdır! (“Rəd”, 13/18)”.

Ancaq belələrinin cəhənnəmə girəcəklərini anlayanda gostərdikləri bu səyin hec bir qarşılığı olmayacaq. Allah onların bu səylərindən bir nəticə hasil olmayacağını xəbər vermişdir:

“Bu gun isə nə sizdən, nə də kafirlərdən hec bir fidyə alınmaz. Sizin yeriniz cəhənnəm odudur və siz ona layiqsiniz. Nə pis bir son donuş yeri! (“Hədid”, 57/15)”.

Əlbəttə, inkarcıların bu səylərinin nəticə verməməsinin əhəmiyyətli bir səbəbi var. Allah hələ dunyada ikən cəhənnəm əzabını xatırladaraq, onları tənbeh etmişdir. Və o gun hec bir insanın başqasına komək edə bilməyəcəyi, onu qurtarmaq ucun hec bir şey verməyəcəyi, lap versə də, bunun qəbul edilməyəcəyi barədə onları xəbərdar etmişdir. İnsanları bu yondə xəbərdar etmək ucun gondərilən bir ayə belədir:

“O gundən qorxun ki, (o vaxt) hec kəs hec kəsin karına gəlməz, hec bir havadarlıq qəbul edilməz, hec kəsdən bir əvəz alınmaz və onlara hec bir komək gostərilməz. (“Bəqərə”, 2/48)”.

Lakin onlar hər cur xəbərdarlığa baxmayaraq, inkarlarından əl cəkməmiş və bildikləri halda ozlərini belə bir nəticəyə hazırlamışdılar. O gun başa duşəcəkləri ən boyuk həqiqətlərdən biri də budur ki, ozlərinə zulm etdiklərini, yəni oz əməllərinə gorə cəhənnəmi qazandıqlarını biləcəklər. Bunu başa duşəndə hiss etdikləri peşmancılıq isə əbədi həyatları boyunca hec vaxt azad ola bilməyəcəkləri bir əzab olacaqdır. Cunki artıq cox onəmli bir həqiqətlə qarşılaşıblar. Əgər həyatlarını boş məqsədlərə sərf etmək əvəzinə onları Yaradan Allahı razı etməyə calışsaydılar, bu gun cəhənnəmin qapısında yox, cənnətdə olacaqdılar. Amma onlar doğru olanı etməmişdilər və buna gorə də əbədi zulmə ducar olmuşdular. Onlar ucun bir ayədə bildirildiyi kimi “qapıları bağlanmış bir atəş” (“Bələd”, 90//20) vardır. Yəni cəhənnəmin qapısından icəri daxil olandan sonra bu qapı onlar ucun həmişəlik bağlanacaq. Bu qapının arxasında əbədi yaşayacaqları atəş əzabı vardır. İnkarcılar ucun bu əzabdan hec curə qacmaq, ya da qurtulmaq imkanı olmayacaqdır. Allah onların atıldıqları bu atəşi “Hutəmə” adlandırıb:

“Hutəmənin nə olduğunu sən haradan biləsən?! Allahın alovlanan odudur ki, urəklərə qədər işləyir. O, onların uzunə ortuləcəkdir, ozləri isə hundur sutunlara bağlanmış olacaqlar. (“Huməzə”, 104/5-9)”.

İnkar edənlərin cəhənnəmdə qarşılaşacaqları əzab

Inkarcıların cəhənnəmdə sonsuza qədər yaşayacaqları peşmancılıqdan danışmadan oncə orada uzləşəcəkləri əzablardan bəhs etmək daha faydalı olacaq. Cunki insan cəhənnəmdəki əzabın ceşidlərini oyrənmədən, orada cəkəcəyi peşmancılığın necə olacağını da dərk etməz. İnkarcıların yaşadıqları peşmancılıq yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, cəhənnəmi gordukləri andan başlayır. Cəhənnəmə daxil olarkən və sonra cəhənnəmdəki əzabları yaşayarkən də bu sonu olmayan peşmancılıq davam edər. Allah bu insanların cəhənnəmə girmələrindən sonrakı danışıqlarını belə xəbər vermişdir:

“Rəbbini inkar edənlər ucun cəhənnəm əzabı vardır. Nə pis donuş yeridir! Onları oraya atanda onlar onun qaynayaraq uğuldadığını eşidəcəklər. O, qeyzdən az qala parca-parca ola. Hər dəfə icərisinə bir dəstə adam atılanda cəhənnəm gozətciləri onlardan soruşarlar: “Məgər sizin yanınıza bir xəbərdar edən gəlməyib?” Onlar deyəcəklər: “Bəli, bizə bir xəbərdarlıq edən gəlmişdi, lakin biz onu yalancı hesab etdik və dedik: “Allah hec bir şey nazil etməyib, siz isə ancaq boyuk bir yoldan cıxmısınız”. Onlar deyəcəklər: “Əgər qulaq assaydıq və ya anlasaydıq, cəhənnəm odu əhli icərisində olmazdıq”. Onlar oz gunahlarını etiraf etdilər. Məhv olsun cəhənnəm odu əhli! (“Mulk”, 67/6-11)”.

Ayələrdə də bildirildiyi kimi, inkar edənlər cəhənəmmə atılanda birinci dəhşətli səslə qarşılaşacaqlar. Allah “Mulk” surəsinin 7-ci ayəsində bu səsi “Onları oraya atanda onlar onun qaynayaraq uğuldadığını eşidəcəklər”, -deyə təsvir edib. Şubhəsiz ki, inkarcılar bu dəhşətli səsi eşidəndə onları sozlə ifadə olunmayacaq bir sıxıntı və qorxu buruyəcək.

Allah başqa bir ayədə isə atəşi inkar edənlər ucun hirsindən partlayıb-parcalanacaq şəkildə yaratdığını bildirmişdir (“Mulk”, 67/8). Bu dəhşət verən hadisələrə şahid olan inkarcılar necə bir əzabla qarşılaşacaqlarını başa duşməyin verdiyi carəsizliyi yaşayacaqlar. Və yuxarıdakı ayələrdə bildirildiyi kimi, dunyada bunları fikirləşə bilmədiklərinin peşmancılığını etiraf edən danışıqları olacaq. Belə bir sıxıntı yaşamaları isə son dərəcə adi haldır. Cunki qarşılaşacaqları hər əzab bir-birindən dəhşətverici və can yandıran olacaq. Allah ayələrində cəhənnəmin ən pis yer olduğunu bildirmişdir:

“...Nə pis donuş yeridir o! (“Ali-İmran”, 3/162)”,

 “...Nə pis yataqdır o! (“Nisa”, 4/115)”,

 “...Onların sığınacaq yerləri cəhənnəmdir. Zalımların sığınacağı necə də pisdir! (“Ali-İmran”, 3/151)”,

“...Nə pis qərar tutulası yerdir! (“İbrahim”, 14/29)”.

Cəhənəm əhli bu pis yerə boyuk bir qələbəlik şəklində atılacaq. Bir ayədə “Onları oraya uzuqoyulu atarlar, yolu azanları da” (“Şuara”, 26/94) şəklində bildirilmişdir.

Bu ifadələrdən dunyada mal-mulk sahibi, etibarlı insanlar olduqlarını duşunərək, qururlananlar da daxil olmaqla, butun inkarcıların cəhənnəm atəşinə dəyərsiz bir yığın halında tokuləcəkləri anlaşılır. Dunyada ozlərini boyuk gostərmələrinin əvəzində onlar həmin gun alcaldılacaqlar. Orda hec vaxt onalara dəyər verilməyəcək. Onlar cəhənnəmin odunu olacaq və atəşin mənbəyi tək sonsuza qədər əzab icərisində qovrulacaqlar:

“Siz də, Allahdan başqa ibadət etdikləriniz də cəhənnəm ucun odunsunuz və siz oraya girəcəksiniz. (“Ənbiya”, 21/98)”,

 “...Onlar cəhənnəm odunun yanacağıdırlar. (“Ali-Imran”, 3/10)”.

Quranda bəhs olunan cəhənnəm əzabları cox muxtəlifdir. İnsanlar orada bir ayənin ifadəsilə soyləsək, “butun zamanlar boyunca” -yəni sonsuza qədər hər an əzabla goz-gozə olacaqlar. Bu əzab novlərindən bəzilərini sadalaya bilərik; məsələn, “Furqan” surəsinin 13-cu ayəsində inkarcıların atəşin sıx yerinə əlləri boyunlarına bağlı şəkildə atılacaqları xəbər verilmişdir. Məlum olduğu kimi, insanlar darısqal yerdə bir necə dəqiqədən artıq qalanda cox narahat olur və tez oradan cıxmaq istəyirlər. Bu bir yana, hətta ozlərini bağlı və dar yerdə təsəvvur etmək də istəməzlər. Cəhənnəmdə veriləcək əzab isə dunyadakı ilə muqayisə edilməyəcək qədər boyukdur. İnkarcılar orada həm dar yerə atılacaqlar, həm də olduqları yerdə atəşdə yanacaqlar. Ustəlik, əlləri boyunlarına bağlı olduğu ucun atəşdən qurtulmaq bir tərəfə dursun, hec tərpənməyə də imkan tapa bilməyəcəklər. Əlbəttə, insan bu cur vəziyyəti xəyalında canlandıranda belə cox şiddətli narahtcılıq hiss edər. Bunu yaşamağın necə əzablı olduğu isə artıq məlumdur.

Allah başqa bir ayəsində inkarcıların qapqara tustudən kolgə icində olacaqlarını bildirmişdir (“Vaqiə”, 56/43-44). Ancaq kolgə deyiləndə insanlar sərin bir yer başa duşurlər. Halbuki cəhənnəmdəki kolgə dunyadakından tamamilə fərqlidir. Allah bu kolgənin nə sərinlədici, nə də fərəhləndirici olduğunu xəbər vermişdir.

Cəhənnəmdə digər dəhşətli əzab novu insanların əbədiyyən olməməsidir. Cunki olum onlar ucun qurtuluş -əzabdan qurtulmaq ucun bir yoldur. Buna gorə də Allah onların olmələrinə icazə verməyəcək. Ayələrdə xəbər verildiyi kimi, “onlara hər yandan olum gələcəkdir, amma hec vaxt olməyəcəklər” (“İbrahim”, 14/17). Yəni dunyada ikən olumə səbəb olan hər cur hadisəylə orada da uzləşəcəklər və bu hadisələr zamanı hiss edilən əzabları, sıxıntıları, qorxuları real olaraq yaşayacaqlar. Amma butun bunlara baxmayaraq, olməyəcək və yeni əzab novlərilə sonsuz həyatlarına davam edəcəklər. Dunyada bir insan ciddi şəkildə yanandan bir muddət sonra olur. Oda az bir muddət davam gətirə bilir. Əgər aldığı xəsarətlər olumcul deyilsə, onda yaraları muəyyən vaxtdan sonra sağalır. Ancaq cəhənnəmdəki atəş əzabı dunyadakı ilə muqayisə edilməyəcək qədər fərqlidir. Allahı inkar edən insan orada oda atılacaq və dərisi yanıb tokuldukcə, daha cox əzab cəkməsi ucun yeni dəri ilə dəyişdiriləcək (“Nisa”, 4/56). Yəni qısa bir muddət ərzində yanıb, ağrısının yox olması kimi bir vəziyyət olmayacaq, əbədi alovlanan atəşin yandırmasının verdiyi bir ağrını yaşayaraq hiss edəcək.

Cəhənnəmdəki başqa bir əzab novu inkarcıların o gun atəşin uzərində tutulub əridilmələridir (“Zariyat”, 51/13). Bunun necə boyuk işgəncə olduğunu dunyada ikən qavramaq bir insan ucun mumkun də deyil. Dunyada cox sadə bir yaranın nə qədər şiddətli ağrı verdiyini bilən insan ucun Allahın bu əzabı cox ibrətamizdir. Ustəlik, butun bunlar varkən, bir yandan da bunlar olacaq:

“Zəncirlərlə bağlanacaqdır. (“Haqqə”, 69/32)”,

“Zəncirlərlə və dəmir qandallarla bağlanacaqdır. (“İnsan”, 76/4)”,

“Dəmirdən hazırlanmış boyuk dəyənəklərlə qamcılanacaqlar. (“Həcc”, 22/21)”,

“Bədənləri, alınları, boyurləri və kurəkləri atəşlə dağlanacaqdır. (“Tovbə”, 9/35)”,

“Başlarına qaynar su endirilib tokuləcək. (“Həcc”, 22/19)”,

“Geyimləri qətrandan və atəşdən olacaqdır. (“İbrahim”, 14/50)”,

“Qoy onlar onu -qaynar suyu və irini dadsınlar! (“Səd”, 38/57)”,

“Cirkabdan başqa onun bir yeməyi də yoxdur. (“Haqqə”, 69/36)”.

Yeyəcəkləri isə ancaq zəqqum və darı tikanı olacaq. Allah zəqqumun inkar edənlərin qarınlarında necə əzaba cevriləcəyini belə bildirmişdir:

“Şubhəsiz ki, zəqqum ağacı gunahkarların yeməyidir, ərinmiş mis kimi qarınlarında qaynar -suyun qaynaması kimi. “Onu goturun və cəhənnəmin ortasına suruyun, sonra isə əzabı artırmaq ucun başına qaynar su endirin: “dad, axı sən qudrətli, kəramətli idin” (“Duxan”, 44/43-50)”.

Allah onların orada yedikləri yeməyin “boğazlarında tıxanıb qalacağını” bildirmiş, icəcəkləri irinli suyu isə udqunmağa calışacaqlarını, amma boğazlarından kecirə bilməyəcəklərini soyləmişdir. Dunyada ikən insanın ən iyrəndiyi və nə iyinə, nə də goruntusunə dayana bilmədiyi irin sonsuza qədər cəhənnəm xalqının qidası olacaq. Cəhənnəm əhli bundan boyuk əzab hiss edəcək, amma ac olduğu ucun yemək məcburiyyətində qalacaq. Amma yemələrinə baxmayaraq, yenə də doymayacaqlar. Sonsuza qədər ac qalmağın ağrısını da dadacaqlar. Allah yedikləri darı tikanının da onları doyurmayacağını belə bildirib:

“Onlar ucun zariədən (dəvə tikanından) başqa bir yemək olmayacaqdır. O isə nə kokəldir, nə də aclıqdan qurtarır. (“Ğaşiyə”, 88/6-7)”.

Cəhənnəmdə inkarcıların gorəcəkləri əzabla bağlı Quranda başqa misallar da var: “Onlar orada ah-nalə icərisində olacaqlar və başqa bir şey eşitməyəcəklər. (“Ənbiya”, 21/100)”,

“Orada onlar əsrlərlə qalacaqlar. (“Nəbə”, 78/23)”,

“Onlara veriləcək əzab yungulləşdirilmə­yəcəkdir. (“Ali-Imran”, 3/88)”,

“Onlar cəhənnəm odundan cıxmaq istəyəcəklər, lakin oradan əsla cıxa bilməyəcəklər. (“Maidə”, 5/37)”.

Butun bunlar inkar edənlərə təsəvvurə gəlməyəcək qədər boyuk əzab verəcək. Bu əzabdan qurtula bilmək ucun canlarının alınmasını istəyəcəklər və bunun ucun də dəfələrlə yalvaracaqlar. Cəhənnəmdəki insanların sohbətləri Quranda bizə belə catdırılır:

“(Onlar cəhənnəm gozətcisinə): “Ey Malik! Qoy sənin Rəbbin canımızı alıb qurtarsın!” deyəcəklər. O isə: “Siz burada əbədi qalacaqsınız” deyəcəkdir. (Allah deyər): “Biz sizə haqqı catdırdıq, lakin sizin coxunuz haqqı sevmədiniz.” (“Zuxruf”, 43/77-78)”.

Ancaq ayədə də bildirildiyi kimi, Allah dunyada ikən haqq dindən uz dondərdikləri, edilən xəbərdarlıqları dinləmədikləri ucun onların yalvarmalarına cavab verməyəcək və onları həmişəlik əzabın icində saxlayacaq. Burada gostərilənlər dunyada Allahı və axirət gununu inkar edənlərin, cənnət və cəhənnəm movzusundakı tənbehləri dinləməyənlərin qəti olaraq yaşayacaqları əzablardan bir qismidir. İnkarcıların bu əzablardan başqa, əsla qurtula bilməyəcəkləri boyuk bir əzab da var ki, bu, sonsuza qədər insanın ağlından bir an belə cıxmayacaq peşmancılıq hissidir. Bu hiss bir insanın gorə biləcəyi ən qorxulu yer olan cəhənnəmdə əbədilik yaşamaq məcburiyyətində qalmağın verdiyi sıxıntıdır və getdikcə artar. Cunki başdan bəri bildirdiyimiz kimi, inkarcılar cəhənnəm əzabını daddıqları hər an xatırlayacaqlar ki, əgər dunyada doğru yolu secsəydilər, bunların hec birini gorməzdilər. Ancaq bunun gətirdiyi peşmancılıqdan qurtulmaları da mumkun deyil.

İnkarcıların cəhənnəmdə əbədi olaraq yaşayacaqları peşmancılıq

Inkar edənlər cəhənnəmdəki əzabın şiddətini yaşadıqca, dunya həyatında Allaha iman gətirmədikləri ucun cox boyuk bir peşmancılıq yaşayacaqlar. Ancaq bu peşmancılığın onlara hec bir xeyri olmayacaq. Cunki dunyada onlara kifayət qədər fursət verilmişdi. Amma onlar bunu qiymətləndirə bilməmişdilər. Bunu başa duşəndə onları Allahdan uzaqlaşdıran, Axirəti unutduran və dunyaya bağlayan hər şeyə və hər kəsə lənət edəcək, onlara qarşı cox boyuk qəzəb hiss edəcəklər:

“Uzləri odda o yan-bu yana cevriləcəyi gun onlar deyəcəklər: “Kaş biz Allaha itaət edəydik, peyğəmbərə itaət edəydik!”. Onlar deyəcəklər: “Rəbbimiz, biz oz ağalarımıza və boyuklərimizə itaət etdik, onlar da bizi yoldan cıxartdılar. Rəbbimiz, onlara ikiqat əzab ver və onları boyuk bir lənətə ducar et!”. (“Əhzab”, 33/66-68)”,

“(Qiyamət gunu) huzurumuza gələndə isə o, deyəcək: “Kaş mənimlə sənin aranda gundoğandan gunbatana qədərki uzaqlıq olaydı. Sən nə pis yoldaşsanmış!”. (“Zuxruf”, 43/38-39)”.

Ayələrdən də gorunduyu kimi, inkar edənlər gunahı dunya həyatında onları azdıranların uzərinə ataraq, ozlərinin əzabdan azad ola biləcəklərini umid edəcəklər. Halbuki Allah hər kəsə doğrunu bula biləcəyi bir vicdan və onun tətbiq edə biləcəyi bir iradə vermişdir. Hamıya hər ikisi anladılmış və hər kəsə duz də, səhv də bildirilmişdir. Və hər insan oz secimini sahib olduğu iradəyə uyğun və istəyərək etmişdir. Bundan başqa, Allah hər kəsin urəyində yaşadığı imanı da, inkarı da cox gozəl bilir. Buna gorə də cəhənnəm əhli arasında insanların inkar etməsinə rəhbərlik edənlər də, onlara tabe olanlar da layiq olduqlarının əvəzini alacaqlar. O gun hec kim başqasının etdiyi gunaha gorə məsuliyyət daşımayacaq və hec kimin də gunahı başqasına yuklənməyəcək.

Bu insanlar dunya həyatında bir-birilərini gunaha surukləyərkən bəlkə də cox vaxt axirətdə hesab verəcəklərini xatırlamış, amma bunu əhəmiyyətsiz saymışlar. Bir-birilərinə “sən elə, gunahı mənim boynuma” demiş və inkar etmələri ucun bir-birilərini həvəsləndirmişlər. Şeytan da bəzi bərli-bəzəkli vədlər verərək, onları inkar etməyə yonəldib. Halbuki Allah: “...O, yanımıza tək gələcəkdir. (“Məryəm”, 19/80)”, -deyərək, bu vədlərin inkarcılar ucun hec bir faydası olmayacağını əvvəlcədən bildirmişdir.

O gun inkar edənlər tamamilə tək olduqlarını acıq şəkildə gorəcəklər. Allahdan başqa onlara nə bir dost, nə də bir yaxın tapılmayacağını da anlayacaqlar. Cunki dunyada arxalarınca getdikləri, ozlərinə dost secdikləri hər kəs cəhənnəmdə onları tərk edəcək. Həmcinin Allahı unudaraq yaxın olduqları Şeytan da onlara xəyanət edəcək və belə deyəcək:

“Artıq iş bitmiş olan zaman şeytan deyər: “Doğrudan da Allah sizə haqq (duzunu) vəd etmişdi. Mən də sizə vəd vermişdim, lakin sizin ucun mən vədə xilaf cıxdım. Axı mən sizin uzərinizdə hec bir hokm sahibi deyildim. Mən sizi ancaq dəvət etdim, siz də səsimə səs verdiniz. Siz də məni qınamayın, ozunuzu qınayın. Nə mən sizə bir yardım edə bilərəm, nə də siz mənə. Mən sizin vaxtilə məni (Allaha) şərik qoşmanızı rədd edirəm”. Həqiqətən, haqsızlara uzucu bir əzab olacaqdır. (“İbrahim”, 14/22)”.

Dost kimi qəbul etdikləri hər kəsin onlara belə xəyanət etdiyini və onları tək buraxdıqlarını gormək inkar edənlərin peşmancılığını daha da coxaldan bir səbəb olacaq. Artıq Allahdan başqa himayəsinə sığınacaq hec kimin olmadığını cox yaxşı başa duşəcəklər. Ancaq bunu başa duşməyin hec bir xeyri olmayacağını gormək də onları cox sıxıntıya salacaq. O gun bir yandan bir-birilərilə mubahisə edəcək, bir tərəfdən də dunyada etdikləri gunahları etiraf edəcəklər:

“Onlar orada bir-biriləri ilə ədavət edə-edə deyərlər: “Allaha and olsun ki, biz acıq-aşkar yol azmışdıq. O zaman ki, biz sizi aləmlərin Rəbbinə tay tutmuşduq. Bizi ancaq gunahkarlar yoldan cıxartdılar. Bizə nə havadar cıxan var, nə də səmimi dostumuz vardır.” (“Şuəra”, 26/96-102)”.

Ayələrdən də gorunduyu kimi, inkarcılar cox boyuk peşmancılıqla dunyaya yenidən qayıtmağı, iman gətirən insanlardan olub, axirət həyatları ucun onlara fayda verəcək xeyirli işlər etməyi istəyərlər. Ancaq bu diləkləri qəbul edilməz. Bu gun illərlə arxasıyla qacdıqları pulun, gozəlliyin, etibarın, dunyada qazanmağa calışdıqları muxtəlif maddiyyatların hec bir mənasının olmadığını gorəcəklər. Quranda onların peşmancılıqla dolu olan sozləri var:

“Əməl dəftəri sol əlinə verilən isə deyəcəkdir: “Kaş kitabım mənə verilməyəydi! Onda mən haqq-hesabımı da bilməzdim. Kaş olum bir dəfəlik olaydı! Mal-dovlətim də məni qurtarmaz. Hokmranlığım da məhv olub getdi.”. (Deyiləcək): “Onu tutub əl-qolunu bağlayın, sonra isə cəhənnəmə atın! Sonra onu zəncirlə bağlayın! Axı o, boyuk olan Allaha iman gətirmirdi və yoxsulu yedirtməyə təşviq etmirdi. Buna gorə də bu gun burada onun bir sirdaşı yoxdur.” (“Haqqa”, 69/25-35)”,

“Cəhənnəm ortaya gətiriləcək gun, o gun insan (gunahlarını) yadına salacaqdır. Lakin bu yaddaş artıq onun nəyinə lazımdır?! O, deyəcəkdir: “Kaş həyatım ucun əvvəldən tədaruk edəydim!” (“Fəcr”, 89/23-24)”.

Butun bunlarla yanaşı, cənnət xalqının sevincini və şadyanalıqlarını gormək də inkar edənlərin yaşadıqları peşmancılığı coxaldır. Cunki cənnətdə yaşayan insanlarla oz yaşayışları arasında fovqəladə fərqə şahid olurlar. Axirətdə cənnət əhli ilə cəhənnəm əhli arasındakı boyuk fərqə diqqət cəkilib.

Cəhənnəm əhlinin vəziyyəti Quranda “Gozləri zəlilcəsinə yerə dikilər. Halbuki onlar dunyada sağ-salamat ikən səcdəyə dəvət edilirdilər” şəklində ifadə edilib (“Qələm”, 68/43).

Başqa bir ayədə isə uzlərinin “tutulmuş” (“Qiyamə”, 75/24) olduğu bildirilib. Bunun əvəzində, cənnətlə mujdələnən mominlərin uzləri belə tərif edilmişdir:

“O gun parlaq uzlər, gulər və şən uzlər də olacaqdır. (“Əbəsə”, 80/38-39)”.

Inkar edənlər cəhənnəmdə qaynar su, irin, qan, zəhərli dəvə tikanı və zəqqumdan başqa hec bir qida tapa bilməyəcəkləri halda, iman gətirənlər cənnətdə bal, sud axan caylarla, qədəhlərə suzulmuş bir-birindən gozəl ickilərlə, kəsilib azalmayan barlı budaqları əyilmiş, məhsulları aşağı sallanan meyvə ağacları və nəfslərinin istədikləri daha cox nemətlə mukafatlandırılacaqlar. Bir ayədə cənnət xalqının yeməkləri belə tanıdılır:

“Təqva sahiblərinə vəd olunmuş cənnətin təsviri belədir: orada suyu iylənməyən caylar, tamı dəyişməyən sud cayları, icənlər ucun ləzzətli şərab cayları, təmizlənmiş bal cayları vardır. Orada onlar ucun hər cur mer-meyvələr və oz Rəbbindən bağışlanma vardır. Hec (onlar) cəhənnəm odu icərisində əbədi qalan və mədə-bağırsağını parca-parca edən qaynar su icirdilən kəslər kimidir? (“Muhəmməd”, 47/15)”.

Ayədə də bildirildiyi kimi, bu cur mukafatlandırılan adamların ruzusu ilə inkar edənlərin həm aclıqlarını sondurməyə yaramayan, həm də boyuk bir əzaba cevrilən ruzuları qətiyyən eyni deyil. Onlar orada saysız dəfə yandırılacaq, saysız dəfə dəriləri əridilib tokulərək təzələriylə dəyişdiriləcək və sonsuza qədər bir parca sərinlik, ya da fərəhlik tapa bilmək ucun yalvararaq komək istəyəcəklər. Cənnət xalqının kolgəliklərdə, sərinliklərdə nazi-nemət icində olduğunu gorəcək və sahib olduqlarından bir az da onlara vermələri ucun yalvaracaqlar. Quranda bu barədə belə deyilir:

“Cəhənnəm əhli cənnət əhlini səsləyərək: “Bizə bir az su və ya Allahın sizə verdiyi ruzudən verin” deyər. Onlar deyəcəklər: “Allah ikisini də inkar edənlərə qadağan etmişdir.” (“Əraf”, 7/50)”.

Cəhənnəmdə peşmancılıq icində yaşayan inkarcıların bu cur yardım istəməklərinin əsla nəticəsi olmayacaq:

“... Həqiqətən, Biz zalımlar ucun onları cadır kimi əhatə edəcək cəhənnəm odu hazırlamışıq. İmdada cağıranda isə onlara uz-gozu qarsıdan dəmir ərintisinə bənzər bir su ilə komək ediləcək. Nə pis bir icki, nə pis bir sığınacaq! (“Kəhf”, 18/29)”.

Yenə cənnət xalqına atlas və ipəkdən paltarlar, saysız zinətlər, qızıllar, gumuşlər təqdim edildiyi halda, cəhənnəm əhlinə qətrandan və atəşdən hazırlanmış paltarlar geydiriləcək. Onlar zəncirlərə vurulub, dəmir həlqələrlə bağlandıqları “cəhənnəmdən yataqlara” yatırdılıb, ustləri də “cəhənnəmdən ortuklər”lə ortulərkən, mominlər yuksək koşklər və gozəl otaqlarda, yuksəklərdə qurulmuş və “zərifliklə işlənmiş covhər” taxtlarda, gozəlliyi goz oxşayan doşəklərdə, astarları incə işlənmiş atlasdan olan yataqlarda olacaqlar. Quranda mominlərin arzuladıqları hər şeyin onlara veriləcəyi, xoşlarına gələcək bir həyat yaşayacaqları, xoşbəxt olacaqları və sevinclə qarşılanacaqları bildirilmişdir:

“...Rəbbi dərgahında onlar ucun istədikləri şeylər vardır... (“Şura”, 42/22)”,

“Allah onları o gunun şərindən qoruyar və onları gozəllik və sevincə qovuşdurar. (“İnsan”, 76/11)”.

Inkarcılar da dunya həyatında əgər Allahın əmrlərinə tabe olaraq, vicdanlı, səmimi və durust hərəkət etsəydilər, bu gun cəhənnəm atəşində əzab cəkməyəcək və cənnət əhli kimi nemətlər icərisində yaşayacaqdılar. Buna gorə də inkar edənlər hər dəfə cənnət xalqını fikirləşəndə, peşmancılıqları coxalacaq. Allah onların cəkdikləri cəhənnəm əzabını və peşmancılıqlarını “sarsıdıcı kədər” kimi gostərmiş və nə vaxt azad olmaq istəsələr, bir daha əzaba ducar ediləcəklərini bildirmişdir:

“Onlar hər dəfə iztiraba gorə oradan cıxmaq istəyəndə, yenə oraya qaytarılacaqlar: “Atəş əzabını dadın!” deyiləcək.” (“Həcc”, 22/22)”.

Cunki cəhənnəm daha geri qayıtmaq mumkun olmayan və peşmancılıq hissinin bir fayda verməyəcəyi, hətta bir məna ifadə etmədiyi yerdir. Mələklər inkarcılar olən kimi onlara daha sonsuza qədər hec bir gozəlliklə qarşılaşmayacaqlarını  xəbər vermişdilər:

“Onlar mələkləri gorəcəkləri gun - o gundə gunahkarlar ucun mujdə olmayacaqdır və mələklər deyəcəklər: “Sizə mujdə qəti qadağandır.” (“Furqan”, 25/22)”.

Buna gorə də inkar edənlər ancaq yox olaraq bu əzabdan qurtulacaqlarına inanmışdılar. Yox olmaq ucun yalvaracaqlar. Amma bu arzuları qəbul edilməyəcək. Cunki dunyada onlara nəsihət ala biləcəkləri qədər omur verildiyi halda, onlar bilə-bilə inkar etməyi secmiş və haqdan uz dondərmişdilər. Bu səbəblə onlara aşağıdakılar deyiləcək:

“Bu gun bir olum cağırmayın, coxlu olum cağırın! (“Furqan”, 25/14)”,

“Oraya girin! Dozun və ya dozməyin, sizin ucun birdir. Sizə ancaq etdiyiniz işlərin əvəzi verilir.” (“Tur”, 52/16)”.

Allah Əraf surəsinin 40-cı ayəsində onların “halat” (ya da dəvə) iynənin deşiyindən kecənə qədər cəhənnəmdən qurtulmayacaqlarını və cənnətə girə bilməyəcəklərini bildirmişdir.

Bundan başqa, Allah, inkarcıların dunyada ikən necə haqdan uz dondərib, Axirət gununə və Ona qovuşmağı yaddan cıxarıblarsa, o gun də onların unudulacağını, yəni Rəbbdən hec bir əvəz ala bilməyəcəklərini, komək gostərilməyəcəyini bildirmişdir:

“Allah deyəcək: “Elədir. Ayələrimiz sənə gələndən sonra sən onları unutdun. Sən də bu gun belə unudulacaqsan.” (“Taha”, 20/126)”,

“Onlara deyilər: “Bu gununuzlə qarşılaşacağınızı unutduğunuz kimi, bu gun Biz də sizi unuduruq. Sizin yeriniz cəhənnəm odudur və sizə komək edənlər də olmaz.” (“Casiyə”, 45/34)”,

“O kəslərə ki, onlar oz dinlərini əyləncə və oyun etmiş, bu dunya həyatı isə onları şirnikləşdirmişdi. Bu gunləri ilə goruşu unutduqları və ayələrimizi inkar etdikləri kimi, Biz də bu gun onları unudarıq. (“Əraf”, 7/51)”.

Onlarsa yenə də yalvaracaq və Allahdan onları atəşdən cıxarmasını istəyəcəklər, amma Allah belə cavab verəcək:

“Allah deyər: “Gedin ora və Mənimlə danışmayın!” (“Muminun”, 23/108)”.

Inkar edənlərin həmişə alacaqları əvəz hec cur komək gorməmək və cəhənnəm əzabında tərk edilmək olacaq. Allah onlara rəhm etməyəcək, mərhəmət gostərməyəcək və etdikləri gunahları, səhvləri bağışlamayacaq. Halbuki, dunyada ikən Allaha sığınsaydılar, Onun həmişə bağışlayan və mərhəmət gostərən olduğunu gorəcəkdilər. Ancaq cəhənnəmi gorəndə bu həqiqətləri xatırlayacaqlar, amma bunun onlara hec bir xeyri olmayacaq.

Butun bunlardan sonra Allahın bəndəsini sevən və hər zaman bağışlayan olduğunu indidən fikirləşib, təkcə Onu dost və vəkil qəbul etmək lazımdır. Cəhənnəmin qapıları onların ustunə bircə dəfə bağlandımı, daha sonsuza qədər acılmayacaq və dunyada ikən əllərində olan fursətlər bir də təkrar verilməyəcək. Bu əbədi peşmancılıqdan azad olmağın yolu isə Quranda bildirilmişdir: “Tovbə edərək duzələnlər, Allaha sığınanlar və dini ancaq Allaha məxsus edənlər istisnadır. Onlar mominlərlə birgə olacaqlar. Mominlərə isə Allah boyuk mukafat bəxş edəcək. Şukr edib iman gətirsəniz, sizə əzab vermək Allahın nəyinə gərəkdir? Həqiqətən Allah şukr sahibidir, hər şeyi biləndir. (“Nisa”, 4/146-147)”.